BIOGRAFIA

Ojciec – Antoni Mackiewicz – pochodził z polskiej zubożałej rodziny szlacheckiej herbu Boża Wola lub Bożawola o przydomku Jańcza. W młodości pracował jako pomocnik maszynisty, następnie dostał pracę w sklepie z winem, a w końcu został współwłaścicielem i dyrektorem petersburskiej firmy importującej wina „Fochts i Ska” („Fochts i Spółka”). W wieku 36 lat poznał matkę Józefa – Marię z Pietraszkiewiczów. Maria z domu Pietraszkiewicz pochodziła z Krakowa, ze środowiska profesorsko-literackiego. Przejawiała zainteresowania literackie oraz artystyczne: malowała, grała, spisywała śliczne wiersze. Do Petersburga Maria z Pietraszkiewiczów Mackiewiczowa przyjechała w 1896 r., wprost z Krakowa, jako 22-letnia mężatka, nie znając zupełnie Rosji. Nie znała też dobrze swego męża, którego poznała u zamężnej siostry pod Kijowem, a który po tym dwukrotnie tylko zjawił się w Krakowie, by starać się o rękę wybranej. Najmniej znała jednak społeczeństwo kupieckie, kupców rosyjskich, wśród których obracał się z konieczności Antoni Mackiewicz. W domu bywali bogaci, dobroduszni kupcy i ich otyłe żony w brylantowych kolczykach. Goście rozmawiali o cenach na wino czy gatunkach win. W ciągu pierwszego roku pobytu w Petersburgu Maria zdołała odmienić całkowicie atmosferę swego nowego domu, który stał się ośrodkiem polskości. Maria Mackiewiczowa w Petersburgu spędziła 11 lat, lecz nigdy nie nauczyła się mówić po rosyjsku, chociaż miała predyspozycje do nauki języków – po francusku i niemiecku mówiła jak po polsku.

Przełom roku 1906-1907 r. Mackiewiczowie zapamiętali, gdyż była to ich ostatnia zima w Petersburgu. Wiosną 1907 r. przenieśli się do stron ojczystych ojca, do Wilna, ze względu na stan zdrowia Józefa, gdyż nie odpowiadał mu klimat miasta nad Newą. Zamieszkali w Kolonii Bankowej przy ul. Witebskiej 1, w dzielnicy Rossy. Jak wspomina Seweryna Mackiewiczówna, siostra Józefa Mackiewicza: (…)była to kolonia urzędników Banku Ziemskiego wtedy elegancka, zaraz po pierwszej wojnie zaniedbana i opuszczana powoli prawie przez wszystkich właścicieli domków. Dom nasz, jak i wszystkie inne, był murowany, ale nieszczelnie. (…) W ogrodzie były drzewa owocowe, krzaki bzu, maliny, i moc porzeczek oraz agrestu. Dzieciństwo spędził Józef w otoczeniu licznej rodziny, którą dopiero późniejsze wypadki miały podzielić na Polaków, Litwinów i bolszewików, dzieląc na zawsze granicami państwowymi, a jeszcze bardziej ideologiami. Z domu, w którym matka czytała dzieciom Trylogię Sienkiewicza, wyniósł głęboki patriotyzm.

W 1919 r. Józef Mackiewicz, uczeń wileńskiego gimnazjum, mając zaledwie siedemnaście lat, zgłosił się na ochotnika na wojnę polsko-bolszewicką 1919-20. Służył w 10. Pułku Ułanów Litewsko-Białoruskiej Dywizji. Do pułku należeli również Rosjanie i Kozacy Kubańscy. Wtedy właśnie Józef Mackiewicz uświadomił sobie, jak wielkim zagrożeniem jest komunizm. Później – na własne życzenie – zostaje przeniesiony do 13. Pułku Ułanów majora Dąbrowskiego, w którym służył 2 lata. Brał udział w odwrocie wojsk polskich przed ofensywą Gaj-chana, walczył w obronie Warszawy, a następnie uczestniczył w kontrataku wojsk polskich. W trakcie wojny Mackiewicz dostał się do niewoli litewskiej pod Oranami, a ostatecznie trafił do więzienia w Wilnie, gdzie napisał mały felietonik do „Dziennika Poznańskiego”. Dzięki staraniom rodziny Matulewiczów (Matulaičiai), Mackiewicz zostaje wypuszczony na wolność.

Jak sam wspomina Józef Mackiewicz, porzucił nauki ścisłe i wybrał dziennikarstwo. W 1922 podjął pracę w dzienniku „Słowo”, założonym i redagowanym przez jego brata Stanisława Mackiewicza. Ze „Słowem” związany był do wybuchu wojny w 1939 roku. Józef Mackiewicz specjalizował się jako korespondent z państw bałtyckich, pisał też recenzje teatralne. Jednakże praca dziennikarza nie niosła stabilności finansowej, dlatego nawiązał dodatkowo współpracę z „Kurierem Wileńskim”, gdzie pracował jako korespondent prowicjonalny. W „Słowie” publikował felietony, artykuły i reportaże, w których zajmował się przede wszystkim historyczną, kulturową i polityczną specyfiką obszarów byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Podróżując po Wileńszczyźnie odkrywał niezwykły geograficzny i historyczny charakter tej nierozłącznej części Rzeczpospolitej. Dla problematyki krajowego patriotyzmu pozostał wierny przez całe życie.

Mackiewicz zadebiutował w 1921r. mini-esejem pt. „List żołnierza – kawalerzysty”, wydrukowanym w „Dzienniku Poznańskim”, w którym przedstawia swe aresztowanie przez Litwina w 1920 r. Jednak za jego pierwszy tekst literacki uważa się reportaż z Puszczy Białowieskiej pt. „Z ostępów leśnych Białowieży”, wydrukowany w 1922 r. w wileńskim „Słowie”.

W maju, aby uniknąć trzeciej okupacji sowieckiej, Mackiewiczowie przedostają się do Warszawy. Tam wspólnie z Barbarą Toporską wydali trzy numery pisma „Alarm”, w którym dowodzili, że klęska Niemiec na froncie wschodnim przed kapitulacją na Zachodzie będzie końcem nadziei na niepodległość wszystkich krajów w Europie Wschodniej, z Polską włącznie – grozi im bowiem okupacja sowiecka. Jesienią dotarli do Krakowa, gdzie Mackiewicz napisał broszurę „Optymizm nie zastąpi nam Polski”.

W 1955 r. Mackiewiczowie przenieśli się na stałe z Londynu do Monachium. Żyli w biedzie, utrzymywali się z mizernych honorariów. Mackiewicz właśnie tam napisał „Drogę donikąd” – powieść o okupacji litewsko-sowieckiej Wilna w latach 1939-1941, „Kontrę”- powieść o Kozakach, obywatelach ZSRS i emigrantach politycznych, którzy w wojnie sowiecko-niemieckiej walczyli przeciw bolszewikom, a następnie zostali im wydani przez aliantów na podstawie układu jałtańskiego, „Lewą wolną” – powieść o wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku. W tym samym roku Mackiewicz wygrywa plebiscyt na „Najulubieńszego pisarza czytelników »Wiadomości«” i otrzymuje nagrodę ufundowaną przez firmę Tazab z Londynu. W 1956 roku ostatecznie zerwał wszelki kontakt ze swym bratem Stanisławem. Trzy lata później Mackiewicz występuje z PEN-Clubu w czasie trwania XXX Międzynarodowego Kongresu organizacji we Frankfurcie nad Menem na znak protestu przeciwko temu, że sprzeniewierza się ona swemu statutowi i nie bierze w obronę gnębionych w państwach komunistycznych pisarzy. W 1961 roku Józef Mackiewicz otrzymuje Nagrodę im. Herminii Naglerowej przyznaną przez Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie, a w 1963 roku otrzymuje Nagrodę im. Anny Godlewskiej z Zurychu. W Londynie powstało Koło Przyjaciół Twórczości Józefa Mackiewicza. W 1971 roku prezydent RP na Uchodźstwie August Zaleski odznaczył go Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta. Na emigracji powstaje kolejna jego książka „Sprawa pułkownika Miasojedowa”- jest to historia słynnej niegdyś sprawy Sergiusza Miasojedowa, straconego w czerwcu 1914 roku, a także dalszy jej ciąg – aż do bombardowania Drezna pod koniec II wojny światowej. Własnym sumptem wydaje „Zwycięstwo prowokacji” – rozprawę o przyczynach rozprzestrzeniania się komunizmu w świecie. Powstaje też zbiór nowel „Pod każdym niebem” – kilka utworów przedwojennych, opatrzony posłowiem Barbary Toporskiej oraz „Nie trzeba głośno mówić” – niejako dalszy ciąg „Drogi donikąd” – epicka panorama II wojny światowej. Nowa powieść znowu staje się powodem następnej fali roztrząsania tzw. sprawy Mackiewicza. W 1972 r. ukazała się analiza polityki papieża Jana XXIII wobec komunizmu – „W cieniu krzyża”, za którą Fundacja Alfreda Jurzykowskiego z Nowego Jorku przyznaje Mackiewiczowi nagrodę w dziedzinie literatury. W wydanej w 1975 r. książce „Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy” J. Mackiewicz kontynuował wątek polityki Kościoła katolickiego wobec komunizmu, tym razem za pontyfikatu papieża Pawła VI. W 1975 r. Wydział Słowiańskich Języków i Literatur Uniwersytetu w Kansas (USA) wysunął kandydaturę Józefa Mackiewicza do literackiej Nagrody Nobla. Paradoksalnie kandydaturę poparło grono rosyjskich uczonych i działaczy emigracyjnych – lecz nagrody nie otrzymał.

Już w latach 70-tych grono ludzi przyjaznych Mackiewiczowi, a zgrupowanych w Towarzystwie Przyjaciół Twórczości Józefa Mackiewicza, w Orlando na Florydzie, w USA, wyrażało poważną obawę, iż prawa autorskie pisarza zostały zawłaszczone przez Ninę Karsov-Szechter. Nina, uratowana jako dziecko z transportu do Treblinki, została adoptowana przez Stanisławę Szymaniewską-Karsov. W 1964 ukończyła filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim. Na początku lat 60. poznała Szymona Szechtera, ociemniałego historyka, który repatriował do Polski w 1957. Została jego lektorką, a następnie współpracowniczką, nieco później – żoną. W 1970 roku wraz z Szymonem Szechterem założyła w Londynie wydawnictwo „Kontra”, które jest znane przede wszystkim z wydawania książek Józefa Mackiewicza. Jako spadkobierczyni żony Józefa Mackiewicza Barbary Toporskiej nabyła w spadku po niej prawa do spuścizny pisarza, zaciekle torpedując wszystkie inicjatywy wydawnicze. Prawa te były przedmiotem sporu sądowego z córką Józefa Mackiewicza – Haliną. Wszyscy na emigracji wiedzieli, że nie istniało żadne pokrewieństwo – rodzinne, rasowe, a zwłaszcza ideologiczne – pomiędzy Niną Karsov-Szechter a Mackiewiczami. Mackiewicz sam nigdy nie zamierzał powierzać swojej spuścizny literackiej czy też praw autorskich do niej osobom obcym. Zwłaszcza, że miał na emigracji nielicznych, lecz ofiarnych przyjaciół, a w Polsce najbliższą rodzinę, z którą czuł się związany. Prawa do drugoobiegowych wydań krajowych Mackiewicz przekazał listownie swojej córce Halinie, która jednak w okresie stanu wojennego spaliła list z obawy przed rewizją, gdyż zawierał nazwiska osób z konspiracji. Po śmierci Mackiewicza w 1985 r. prawa autorskie odziedziczyła jego towarzyszka życia – Barbara Toporska, która z kolei zapisała je Ninie Karsov-Szechter. Od 1994 r. przed Sądem Rejonowym w Warszawie toczy się postępowanie o prawa autorskie do dzieł Józefa Mackiewicza, którego stronami są córka pisarza i Nina Karsov-Szechter. Po 1989 roku Nina Karsov-Szechter zachowała wszelkie prawa do twórczości Józefa Mackiewicza i nie zezwala na oficjalne wydania krajowe, tłumacząc to „wolą zmarłego” jej przekazaną i konsekwentnie wytacza procesy każdemu, kto bez jej zgody publikował szersze fragmenty jego dzieł (Mackiewicz, choć był przeciwny publikowaniu jego książek w PRL-owskich wydawnictwach, nigdy nie powiedział, że jest przeciwny publikowaniu swoich dzieł w wolnej Polsce). W 2009 roku sąd ostatecznie potwierdził pełnię praw Niny Karsov do wydawania dzieł Mackiewicza, pozbawiając prawdziwą córkę pisarza- Halinę Mackiewicz, bez zgody Niny Karsov-Szechter nawet na wydruków fragmentów swojego ojca Józefa Mackiewicza.