Wilno w roli głównej, czyli kryminał z motywem
Sherlock Holmes w Wielkiej Brytanii, Nat Pinkerton w Ameryce, a w Wilnie komisarz Mańkowski. „Wileńska powieść kryminalna” napisana w 1933 roku przez Stanisława Mackiewicza, Józefa Mackiewicza, Jerzego Wyszomirskiego i Waleriana Charkiewicza to niewątpliwie jeden z najciekawszych kryminałów, którego akcja toczy się na Wileńszczyźnie.
Głównym bohaterem i narratorem powieści jest komisarz Mańkowski, który prowadzi śledztwo dotyczące porwania przez nieznanych sprawców córki wojewody wileńskiego. Powieść zachowuje wszystkie elementy powieści sensacyjnej: strzelaniny, pościgi i ucieczki. Akcja rozgrywa się w Wilnie, Krakowie oraz Paryżu.
Rzekomą autorką tego kryminału była Felicja Romanowska. Redakcja wykreowała postać z całą powagą na osobę młodą, o poglądach progresywnych, feministycznych, kobietę pełną inicjatywy i pomysłowości. Na łamach pisma „Słowo” umieściła nawet jej fotografię i przeprowadziła wywiad. Większość czytelników domyślała się, że to postać zmyślona, jednak nie wszyscy wiedzieli, kto się pod nią kryje. Na szczęście istnieje wypowiedź redaktora naczelnego pisma uściślająca udział poszczególnych autorów w tworzeniu powieści.
Redakcja gazety, wykorzystując „przyzwyczajenie” czytelnika do powieści tego rodzaju, jednocześnie kierowała jego uwagę ku kwestiom regionalnym. Możliwość rozpoznania własnego środowiska i znanych miejsc niewątpliwie zachęcały do lektury. Czytając fragmenty tego kryminału rozpoznać można m.in. Ogród Bernardyński, ulicę Mostową, Mickiewicza, Ostrobramską i Nowogrodzką, wybrane domy, kawiarnie, cukiernie, restauracje, hotele i ogrody. Szczegółowe zarysowanie tych miejsc kształtuje przestrzeń w sposób niezwykle realistyczny i wręcz naturalistyczny.
W opowieści autorzy tekstu umieścili również znane mieszkańcom Wileńszczyzny postacie. Najczęściej byli to przedstawiciele inteligencji miasta, zwłaszcza środowiska naukowo-kulturalnego. Chociaż zazwyczaj nie wymieniali ich z imienia i nazwiska, rozpoznanie tych osób nie stanowiło czytelnikom większej trudności. Wystarczała czasem aluzja do stanowiska, śmiesznych nawyków czy obyczajów.
Ważną cechą tego kryminału jest niewątpliwie humor. Autorzy potrafili otwarcie kpić z przeciwników pisma. Na takich założeniach oparty był między innymi epizod aresztowania antagonistki „Słowa” publikującej w „Kurierze Wileńskim”. W powieści nie brakuje również żartów na temat przyjaciół pisma, a nawet samych pisarzy.
Kluczowe miejsce w powieści zajmuje wątek komunistyczny. Twórcy powieści przedstawiają komunistów jako o wiele bardziej groźnych od kryminalistów. Dla realizacji swoich idei mogą mordować i okradać ludność cywilną. Sformułowanie tego poglądu jest jednym z ważniejszych przesłań autorów.
Jak widać, „Wileńska powieść kryminalna” jest niekonwencjonalnym jak na ten gatunek utworem, który pomimo wątków kryminalnych porusza również wiele ważnych i aktualnych tematów dla ówczesnego społeczeństwa, prezentując je w sposób zabawny i atrakcyjny dla szerokiego grona czytelników.
Źródła:
1. Grzegorz Eberhardt „Pisarz dla dorosłych. Opowieść o Józefie Mackiewiczu”
2. Tadeusz Bujnicki, „Wileńska powieść kryminalna Felicji Romanowskiej na tle gazetowych powieści kryminalnych w odcinkach »Słowa« i »Kuriera Wileńskiego«”
Przeczytaj także
Dołącz do newslettera!
