Światopogląd Józefa Mackiewicza

12-02-2022 Agnieszka Masalitie

Józef Mackiewicz bardzo cenił wolność, zwłaszcza wolność myśli i słowa. Widział siebie dotkniętego egzystencjalnie „wielką rażącą tęsknotą do wolności słowa!“. Twierdził, że „nie temat książki, a prawo pisania, wypowiadania i drukowania przekonań mniejszości wbrew poglądom większości jest tematem godnym tęsknoty, nawet gdyby ta mniejszość miała się sprowadzać do…

Józef Mackiewicz bardzo cenił wolność, zwłaszcza wolność myśli i słowa. Widział siebie dotkniętego egzystencjalnie „wielką rażącą tęsknotą do wolności słowa!“. Twierdził, że „nie temat książki, a prawo pisania, wypowiadania i drukowania przekonań mniejszości wbrew poglądom większości jest tematem godnym tęsknoty, nawet gdyby ta mniejszość miała się sprowadzać do postaci odosobnionej jednostki autora i po stokroć nie miała racji“.

Różni interpretatorzy widzą w Mackiewiczu — zarówno w aspekcie życia, jak i pisarstwa — światopogląd prawdziwego liberała, dla którego wolność jednostki stanowi nadrzędną wartość zarówno w relacjach międzyludzkich, jak i w dziedzinie społecznej. Oczywiście, można polemizować z tak jednoznacznym przyporządkowaniem światopoglądu pisarza. W dzisiejszych czasach uproszczonej dyskusji politycznej obraz taki często wyłania się z nadinterpretacji, podyktowanej dość wybiórczym doborem fragmentów dzieł pisarza, a służącej niekiedy doraźnym celom ideologicznym lub politycznym. Ciśnienie codzienności skłania nieraz do dużych uproszczeń.

Pierwszorzędną wartością dla Józefa Mackiewicza była prawda. To twierdzenie nie podlegające wątpliwości.

„Jedynie prawda jest ciekawa“ – oto jego hasło, które stało się sloganem. Jednak w rzeczywistości nie chodziło Mackiewiczowi o samo zainteresowanie prawdą. Poszukiwanie prawdy i jej pragnienie miało u niego walor przede wszystkim moralny.

Głoszenie prawdy, świadczenie prawdzie, było swoistym powołaniem, któremu przez całe życie pozostał Mackiewicz wierny. Pisarz widział tę kwestię bardzo jasno, pisząc: „Prawda jest przykra, ale byłoby głupio nie patrzeć jej w oczy“. Wyodrębnia on dwa typy prawdy: jedna to prawda naturalna, „prawda faktów“, druga zaś to pseudoprawda, prawda propagandy, wykreowana.

Pierwszym wrogiem takiej prawdy w społeczeństwie jest cenzura. Autor książki „Nie trzeba głośno mówić“ doznawał jej działania właściwie nieustannie: cenzura PRL skazała go na niebyt, a przed wojną polska cenzura rządowa zdejmowała mu artykuły w „Słowie“, które było najczęściej cenzurowanym pismem w Polsce — głównie ze względu na teksty J. Mackiewicza. Litewska cenzura dokonywała zmian w jego tekstach lub zdejmowała je z druku w latach 1939-1941. Cenzura w Kownie, jak twierdził Mackiewicz, „idzie dalej niż w innych państwach o zdecydowanie totalistycznym charakterze“.

„Piękno w oddawaniu prawdy” — oto pełne credo pisarskie Mackiewicza.

Bibliografia:

Józef Mackiewicz i krytycy. Antologia tekstów, pod red. M. Zybury, Łomianki 2009.

W. Bolecki, Ptasznik z Wilna. O Józefie Mackiewiczu. (Zarys monograficzny), Kraków 2007

Zdjęcie:

Odpoczynek na balkonie Fot. z archiwum Barbary i Józefa Mackiewiczów, Muzeum Polskie w Rapperswilu; opubl. w Włodzimierz Bolecki, Ptasznik z Wilna. O Józefie Mackiewiczu (zarys monograficzny), ARCANA, Kraków 2007.