Ogół a jednostka w pisarstwie Józefa Mackiewicza
Józef Mackiewicz w swoich dziełach fascynował się przede wszystkim losami jednostki. Życie indywidualnej osoby to samo w sobie kosmos i historia — warte więcej niż całe społeczeństwo. Poglądami tymi zbliża się bardzo do naszej współczesności. Właśnie jednostkowe życie człowieka jest według pisarza decydujące dla kształtu wspólnoty, instytucji, a nawet całych dziejów – człowiek swymi decyzjami wywołuje ciąg zdarzeń, a te tworzą historię.
W ocenie ludzi także na pierwszym miejscu Mackiewicz stawia indywidualizm, ewentualnie sytuacjonizm (można zauważyć że w jego reportażach sytuacja, w którą uwikłany jest człowiek, wyjaśnia wiele z postępowania). Jest natomiast zdecydowanie przeciwny mitologizacji pojęcia społeczeństwa, narodu albo ludu. Pisarz dostrzega i opisuje wyraźne odrębności strukturalne i znaczeniowe zbiorowości w rodzaju kultury lokalnej, regionu, narodu i państwa. W szczególności zauważa związek między moralnością jednostek i kondycją struktury państwowej.
Warto zatrzymać się w tym kontekście przy pojęciu patriotyzmu u Mackiewicza. Całą jego twórczość, zwłaszcza twórczość reportażową, przenika ton szlachetnej emocjonalności związanej z ojczyzną, krainą, przede wszystkim zaś z ludźmi, wśród których żyje. Patriotyzm bowiem w istocie — tak jak rzecz ujmuje Mackiewicz — nie zależy od zasobności materialnej. Trudno byłoby rzeczywiście pochwalić się np. dzisiaj walorami Polesia, do których wzdychał autor. Bodaj ważniejszym jeszcze akcentem tego pojęcia patriotyzmu jest jego swoista ewangeliczność. Wartość ojczyzny wykłada się w wartości najuboższych i najmniejszych.
Walor etyczny polskości ujawnia się również w języku, którym pisarz się posługuje. Uderza język jego tekstów, w tym może szczególnie język publicystyki: nowoczesna polszczyzna, do dzisiaj literacka, nawet niekiedy wyrafinowana, lecz zawierająca często ów ton, tak charakterystyczny dla patriotyzmu Mackiewicza. Oddaje on ten język w całej jego barwie i smaku, a także bogactwie, dziś już niedostępnym dla nas: u Mackiewicza w reportażach „słychać” go z cudnym, niepowtarzalnym nalotem kresowym, śpiewem białoruskim czy wolapikiem polsko-żydowskim, zatrącającym jidysz.
Przechodzimy do istoty Mackiewiczowego pojęcia patriotyzmu. To pojęcie stanowi harmonia współistnienia na jednej ziemi i uczestnictwo w jednej kulturze, mieniącej się różnymi barwami obyczaju, języka i tradycji. Formalną zasadą jedności tego, co wspólne, jest państwo; wspólną treść stanowi historia oraz pewien katalog wartości, składający się na to, co w ojczyźnie uważane jest za podstawową uczciwość.
Wnet odkrywamy, że sprawdzają się reguły „nowych czasów“ odkryte intuicyjnie przez Mackiewicza przed ponad 60 laty: potężniejąca siła polityczna mass mediów, konstruowanie „faktów prasowych”, stwarzanie sztucznych autorytetów, manipulowanie informacjami, skuteczne indoktrynowanie mas ludzkich i dyktowanie im norm obyczajowych przez telewizję i inne media. Pisarz odkrył obiektywną tendencję dziejową, która wkrótce już ogarnęła cały świat.
„Józefa Mackiewicza filozofia człowieka i polityki“ Wojciech Chudy
Przeczytaj także
Dołącz do newslettera!
