Józef Mackiewicz – antypolityk

10-02-2024 Magdalena Bartoszewicz

Polityka w ujęciu potocznym oznacza: umiejętność sprawowania władzy publicznej, działania rządu, zdolność mobilizowania członków zbiorowości do wspólnego wysiłku na rzecz celów społecznych i pozyskiwania ich posłuchu dla decyzji władzy, zdolności do skutecznego realizowania wyznaczonych celów w zróżnicowanym społeczeństwie. W filozofii i myśli politycznej polityka była rozumiana jako dążenie…

Polityka w ujęciu potocznym oznacza: umiejętność sprawowania władzy publicznej, działania rządu, zdolność mobilizowania członków zbiorowości do wspólnego wysiłku na rzecz celów społecznych i pozyskiwania ich posłuchu dla decyzji władzy, zdolności do skutecznego realizowania wyznaczonych celów w zróżnicowanym społeczeństwie. W filozofii i myśli politycznej polityka była rozumiana jako dążenie do: realizacji idei Dobra (Platon), osiągnięcia szczęścia pojmowanego jako eudajmonia (Arystoteles), zdobycia, zachowania i umocnienia władzy (N. Machiavelli), wprowadzenia i utrzymania stanu pokoju społecznego (XVI-wieczni francuscy les politiques), realizacji dobra wspólnego (nowożytna tradycja republikańska), jako działanie podmiotu zbiorowego w sytuacji zagrożenia ze strony wroga (C. Schmitt), umiejętność osiągania kompromisu przez grupy kreujące sytuację społeczną.

W naukach społecznych za klasyczną jest uznawana definicja polityki M. Webera — jako dążenia do udziału we władzy albo do wywierania wpływu na podział władzy; powszechne jest także rozróżnienie polityki, życia politycznego w społeczeństwie, na sferę podstawowych norm i instytucji politycznych (angielskie polity), sferę interesów zbiorowych, stosunków władzy, podejmowania decyzji (angielskie politics), sferę realizacji zadań, interwencji, planowania (angielskie policy).

Termin polityka pochodzi od greckiego wyrazu politiká oznaczającego ściśle określony zakres zajęć, takich jak: uczestnictwo w zgromadzeniach, naradach, wyborach, wydawanie wyroków sądowych, pełnienie funkcji publicznych. Zajęcia te były przynależne polítes — obywatelom polis, greckiej wspólnoty, i dotyczyły ich spraw wspólnych, zadań zbiorowych. Początkowo więc polityka nie była pojęciem ogólnym, ale pochodziła od nazwy własnej, greckiej formy życia zbiorowego — polis.

Zatem polityk to osoba działająca w sferze polityki, którą w klasycznym rozumieniu pojmuje się jako rodzaj sztuki rządzenia państwem, której celem jest dobro wspólne (Arystoteles). Natomiast dzisiejsze pojmowanie polityki jako sztuki zdobywania władzy i rządzenia państwem, wprowadził Niccolo Machiavelli w swoim dziele pt. „Książę”, według którego polityk dąży do udziału we władzy lub do wywierania wpływu na podział władzy.

Umieszczenie sylwetki Józefa Mackiewicza wśród polityków mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka oczywiste. W pracach licznych krytyków literackich – Józef Mackiewicz uważany jest przede wszystkim za pisarza politycznego. Przesądzać miał o tym programowy antykomunizm jego twórczości – zarówno literackiej, jak i publicystycznej. Taka interpretacja wydaje się jednak nieuprawniona.

W swojej twórczości Józef Mackiewicz wyciągał na światło dzienne te sprawy, o których – jak powszechnie sądzono – „nie trzeba głośno mówić”. Dorobek intelektualny i postawa Józefa Mackiewicza jest zaprzeczeniem tego, co powszechnie wiążemy z rozumieniem i uprawianiem polityki. Politycy zajmują się konkretnymi problemami z zakresu ustroju wewnętrznego i stosunków międzynarodowych, a ich podstawowymi narzędziami działania są kompromis i budowanie wspólnoty, partii, elektoratu, etc. Nic z tych rzeczy nie interesowało Józefa Mackiewicza, walczył z politykami i zawsze miał bardzo wielu zaciekłych krytyków i politycznych przeciwników.

Mackiewicza nie interesowało szukanie kompromisu w celi realizacji jakiegoś programu. Jego zadaniem było odsłonięcie prawdy o sowieckim komunizmie, a jego marzeniem – zniszczenie tego systemu. Komunizm uważał nie za przeciwnika, lecz za wroga. W praktyce obiekty swoich zainteresowań i pasji umieszczał poza polem polityki. Z komunizmem prowadził prywatną wojnę za pomocą słowa pisanego i odrzucał kluczowe pojęcia współczesnego języka politycznego, czyli: dialog, porozumienie i kompromis. Był bowiem przekonany, że jedyny kompromis, jaki akceptują komuniści to po prostu bezwarunkowe podporządkowanie się ich ideologii. Niewątpliwie wszystkie te cechy postawy i twórczości Mackiewicza nie byłyby dobrymi kwalifikacjami dla polityka czy choćby politycznego publicysty. Inaczej mówiąc, dla kogoś zajmującego się polityką byłyby to jak najgorsze referencje.

W swoich powieściach Józef Mackiewicz nie pisał o polityce, lecz o historii współczesnej. Natomiast w publicystyce poruszając tematy polityczne wypowiadał się zawsze jako historyk, pisarz i intelektualista. Zasadniczą cechą postawy i pisarstwa Józefa Mackiewicza jest bowiem ANTYPOLITYCZNOŚĆ. Józef Mackiewicz nie był pisarzem apolitycznym, jak Leśmian czy Schulz, lecz pisarzem ANTYPOLITYCZNYM, a cała jego twórczość jest jednym wielkim oskarżeniem XX-wiecznej polityki, skierowanej na niszczenie życia narodów.

Tematem powieści Mackiewicza są procesy historyczne oglądane z dystansu czasu: wojna polsko-bolszewicka, konflikty narodowe na wschodzie II Rzeczypospolitej, sowiecka i niemiecka okupacja tych obszarów, a przede wszystkim losy pojedynczych ludzi zaplątane w wiry wydarzeń i ideologii.

Myślenie Mackiewicza nie było związane z żadną doktryną i jest całkowicie anty ideologiczne. Dlatego też jest głębokim nieporozumieniem wpisywanie myśli Mackiewicza w terminy współczesnego życia politycznego. Nadużyciem jest dziś czynienie z pisarza patrona polskiej prawicy. Ci, którzy tak robią, zdają się zapominać, że Mackiewicz był krytykiem i przeciwnikiem polskiej myśli narodowej, a jego stosunek do Kościoła instytucjonalnego, wybranych elementów polityki Watykanu czy mniejszości narodowych przybliżały go do dzisiejszych poglądów, charakterystycznych dla przedstawicieli lewicy i liberałów . Dewizą pisarza były słowa: „Żyj i daj żyć” (innym).