Pisarz, o którym chciano zapomnieć

05-04-2022 Aneta Kurowska

„Józef Mackiewicz przez wiele lat był celowo przemilczany, właściwie był nieobecny w kulturze polskiej w czasach PRL’u, ponieważ miał i głosił poglądy antykomunistyczne” – powiedział Stanisław Michalkiewicz, sekretarz Kapituły Nagrody Literackiej im. Józefa Mackiewicza. Jako pisarz niewygodny władzy Mackiewicz był przez wiele lat przemilczany, a o faktach z…

„Józef Mackiewicz przez wiele lat był celowo przemilczany, właściwie był nieobecny w kulturze polskiej w czasach PRL’u, ponieważ miał i głosił poglądy antykomunistyczne” – powiedział Stanisław Michalkiewicz, sekretarz Kapituły Nagrody Literackiej im. Józefa Mackiewicza. Jako pisarz niewygodny władzy Mackiewicz był przez wiele lat przemilczany, a o faktach z jego biografii szczegółowo dowiadujemy się dopiero w dzisiejszych czasach.

Ulubionym powiedzeniem pisarza były słowa „jedynie prawda jest ciekawa”. Mackiewicz nie ulegał wpływom ówczesnej władzy, nie zniekształcał faktów i wydarzeń, opisywał wszystko tak, jak widział i odczuwał. Nie bał się swojej antykomunistycznej postawy i krytyki, kierowanej w stronę peerelowskiej władzy. Na tle innych wyróżniał się niezależnym trybem myślenia i oczywistym sprzeciwem wobec komunistycznego reżimu. Niewątpliwie, że nawet po ponad 30 latach od czasu odzyskania niepodległości, pisarz nadal może mieć sporo wrogów.

„Jest to bez wątpienia jeden z najwybitniejszych polskich pisarzy XX wieku. Uważam, że to okaleczenie kultury trzeba nadrobić, i głęboko wierzę, iż Józef Mackiewicz zajmie niebawem godne miejsce w panteonie zasłużonych dla kultury polskiej” – swoimi spostrzeżeniami dzielił się S. Michalkiewicz.

Mieszkańcy Wilna i Wileńszczyzny, a nawet mieszkańcy w Polsce nadal niewiele wiedzą o Józefie Mackiewiczu. Stało się tak na skutek utajniania postaci przez ówczesne władze. Autor powieści „Droga donikąd” był dla władzy niewygodny, dlatego starała się ona na wszelkie możliwe sposoby uniemożliwić jego obecność w kulturze polskiej. Dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, twórczość Józefa Mackiewicza zaczęła odzyskiwać właściwe miejsce oraz wartość kulturalną i historyczną nie tylko w Polsce, ale również na Wileńszczyźnie.

Niestety nadal brakuje litewskich, białoruskich czy ukraińskich tłumaczeń twórczości pisarza, co w znaczny sposób przyczynia się do ograniczonej dostępności i słabszej rozpoznawalności autora na danych rynkach literacko-kulturalnych. Istnieje prawdopodobieństwo, że gdyby w wyżej wymienionych państwach pojawiało się więcej przekładów twórczości Mackiewicza na lokalne języki, usprawniłoby to procesy przemian i przezwyciężenie postkomunistycznych uzależnień w krajach na obszarach poradzieckich. Stałoby się to możliwe dzięki faktom, zebranym na kartkach powieści Mackiewicza i jego antykomunistycznej postawie.

Po odzyskaniu niepodległości świat dowiedział się nie tylko o twórczości Józefa Mackiewicza, ale również o tym, jak ważny jest jego wkład w historię i kulturę nie tylko Wileńszczyzny, ale również Polski. Tematy, podejmowane przez pisarza nie są szablonowe i w dużej mierze przyczyniają się do budowania świadomości i pamięci historycznej.

W 2002 roku, w celu upamiętnienia postaci i dzieła Józefa Mackiewicza, pisarza i działacza politycznego ufundowano Nagrodę Literacką im. Józefa Mackiewicza. Nagroda przyznawana jest polskim autorom za książki w szczególny sposób popularyzujące rodzimą kulturę, historię i tradycję. Fundatorami Nagrody są przedsiębiorcy Jan Michał Małek i Dorota Boether (wcześniej Zbigniew Zarywski). Nagroda przyznawana jest corocznie, a ogłoszenie wyników i uroczystość wręczenia laurów odbywa się 11 listopada.